Farklı adalet modelleri, çeşitli amaç ve değerleri öne çıkarmakta ve bunun sonucunda ceza adaleti sürecinde farklı yaklaşımlara yol açmaktadır. Her biri kendine özgü özelliklere sahip olan birkaç temel adalet modeli vardır:
1. Suç Kontrol Modeli:
- Öncelikle suçların önlenmesi ve cezalandırılmasına odaklanır.
- Potansiyel suçluları caydırmak ve kamu güvenliğini sağlamak için hızlı ve ağır cezaları vurguluyor.
- Suçluların rehabilitasyonu ve refahı ile daha az ilgileniliyor.
2. Gerekli Süreç Modeli:
- Bireysel hakların korunmasına ve ceza adaleti sürecinde adaletin sağlanmasına vurgu yapar.
- Bireylerin haksız yere suçlanmamasını veya cezalandırılmamasını sağlamayı amaçlar.
- Yasal prosedürlere ve anayasal güvencelere bağlılığı vurgular.
3. Rehabilitasyon Modeli:
- Suçu altta yatan sosyal, psikolojik veya ekonomik sorunların bir ürünü olarak görür.
- Eğitim, danışmanlık, iş eğitimi ve tedavi programları yoluyla suçluların ıslahına ve rehabilite edilmesine odaklanır.
- Tekrar suç işlemeyi azaltmayı ve topluma başarılı bir şekilde yeniden entegrasyonu teşvik etmeyi amaçlamaktadır.
4. Onarıcı Adalet Modeli:
- Suçun yol açtığı zararın onarılması ve ilişkilerin onarılması vurgulanır.
- Mağdurları, suçluları ve toplumu adalet sürecine dahil etmeye odaklanır.
- Yalnızca cezaya güvenmek yerine hesap verebilirliği, iyileşmeyi ve uzlaşmayı teşvik etmeyi amaçlar.
Bu adalet modelleri birbirini dışlamaz ve uygulamada ceza adaleti sistemleri farklı modellerden unsurların bir kombinasyonunu benimseyebilir. Model seçimi, kültürel, tarihi, politik ve toplumsal faktörlerin yanı sıra belirli bir yetki alanı veya ülkede geçerli olan felsefeler ve önceliklerden etkilenebilir.